Reinigen en conserveren van bodemvondsten

Alles over het reinigen en converseren van bodemvondsten

Je hebt een uniek voorwerp gevonden, alleen wat nu? Je stopt het voorwerp, vers uit de grond, los in je jaszak. Eenmaal thuis haal je het tevoorschijn en vraag je je af waar die duidelijke contouren of patina is gebleven. Ik zag toch nog duidelijk de contouren van het gevonden voorwerp? Waarschijnlijk een herkenbare situatie voor veel zoekers.

Binnen deze adviespagina's lees je alles over hoe om te gaan met een gevonden voorwerp. In deel 1 lees je alles over de behandeling van diverse metaalsoorten. In deel 2 wordt dieper ingegaan over welke producten en tools je het beste kunt gebruiken. 

Wat te doen na het vinden van een interessant voorwerp? 

Maak gelijk een duidelijk foto van het voorwerp. Mochten er later tijdens de reiniging en conserveren per ongeluk details verloren gaan dan heb je altijd het gevonden voorwerp op de foto staan. Wat wij vaak zien is dat zoekers hun geduld niet kunnen bedwingen op de akker en gelijk proberen de vondst te poetsen met een borstel. Het is belangrijk om te weten wanneer je dat doet, de kans groot is dat je het voorwerp meer beschadigt dan je lief is. 

Ons advies is om te wachten tot je thuis bent en dan pas start met de reiniging van het voorwerp. Zorg ervoor dat je het voorwerp zorgvuldig bewaard en vervoerd tot je thuis bent. Hiervoor kan je een Detectorandus vondstendoosje gebruiken. Deze is speciaal ontworpen voor dit doel: het zorgvuldig vervoeren en bewaren van het voorwerp tijdens de zoektocht. 

In dit vondstendoosje zit speciaal foam en bevat uitsparingen om munten of kleine voorwerpen afzonderlijk van elkaar te bewaren. Het voorwerp wordt voorzichtig geklemd tussen het foam zodat het niet los kan bewegen in het doosje. Voor een nog beter resultaat: maak het foam een beetje nat met regenwater (hier zit minder chloor in dan kraanwater, dit kan schade aan het voorwerp veroorzaken). 

Ook is het aan te raden om wat plastic zakjes bij je te hebben. Is het voorwerp te groot om in het vondstendoosje te doen? Stop het dan met voldoende grond in een plastic zak en leg het in de auto zodat er geen zonlicht bij komt. Op deze manier beperk je de blootstelling aan lucht en uitdroging van het  voorwerp. Is een metalen voorwerp uit zijn oorspronkelijke context geplaatst dan gaat dit altijd ten koste van de kwaliteit. 

Voorzorgsmaatregelen bij het reinigen en conserveren

Zorg bij het reinigen en conserveren dat jouw veiligheid en gezondheid altijd voorop staat. Het dragen van beschermende middelen zoals handschoenen en oogbescherming raden we ten zeerste aan. Werk daarbij zoveel mogelijk in een openbare ruimte waar ruim voldoende ventilatie is (ons advies is de buitenlucht). 

Vermijd fysiek contact met chemicalien en wees je ervan bewust dat voorwerpen vanuit zichzelf al giftig kunnen zijn. Denk hierbij aan lood en koper stof of oxidatie. Dit is zeer giftig. 

Eén en dezelfde behandeling voor metalen voorwerpen bestaat niet. Voor elke situatie maak je een afweging welke behandeling het meest geschikt is voor het betreffende voorwerp. Tevens is het van belang om een inschatting te kunnen maken van het te verwachten resultaat. Ons advies is onderstaande methoden toe te passen en te testen op minder interssante bodemvondsten. Hiermee doe je ervaring op en mocht je het voorwerp 'verprutsen' dan is dat minder erg dan als je had gedaan bij een belangrijk voorwerp. Elk metalen voorwerp heeft, zeker in combinatie met verschillende grondsoorten en de duur dat het in de grond ligt, zijn eigen eigenschappen zoals corrosie en het aankoeken van de grond. 

Een bronzen randbijl (links) of een zilveren Romeinse munt (rechts). Wat je ook vindt, het is belangrijk om het op de juiste wijze te behandelen. 

Zink

Corrossie op zink en aluminium kan eerst met een borstel worden behandeld. Zorg er wel voor dat het object nat blijft, zo voorkom je stofvorming. Mocht je niet naar tevredenheid zijn dan kan het object in een oplossing van 1/10 huishoudazijn en demiwater voor enkele uren. Daarna weer borstelen. Bij onvoldoende resultaat een messing borstel gebruiken. Ben je tevreden met het resultaat dan kan je het object goed drogen en daarna afdekken met Paraloid of microkristallijne wax.

Lood en tin 

Lood en tin kan je schoonmaken met water en een borstel. Het voorwerp kan een wat 'pukkelig' gecorrodeerd oppervlak hebben. Hier kun je wat verbetering in aanbrengen door het voorwerp enkele uren in een oplossing van 1/10 huishoudazijn en demiwater te weken. Daarna goed spoelen met water en borstelen met zachte borstel. Ben je tevreden met het resultaat dan kan je het object drogen en daarna afdekken met paraloid of microkristallijne wax. 

Nikkel en koper-nikkel 

Veel moderne munten zijn uit nikkel of koper-nikkel vervaardigd. Nikkel is een erg hard metaal en bezit de duurzaamheid, die alle edelmetalen kenmerkt. Nikkelen munten oxideren niet en worden niet donker door zwavelverbindingen: zij zijn dus zelden van een aanslag voorzien. Mocht er toch aanslag aanwezig zijn op deze munten, dan kan men deze het beste verwijderen door ze te reinigen met een in ammoniak gedrenkt watje. Hierna spoelen en drogen.

Koper, brons en messing 

Deze metalen voorwerpen zijn het moeilijkst te reinigen, als ze aangekoekt zijn. Een te agressieve behandeling kan het voorwerp onherstelbaar beschadigen. Wanneer het voorwerp een mooi patina heeft gekregen dan is het advies dit zo te laten en niet te verwijderen. Het verwijderen hiervan doet afbreuk op het voorwerp, en meestal ook aan de waarde van het voorwerp. Vuil en oidatie kan je uiteraard wel proberen te verwijderen. 

Vanuit eigen ervaring adviseren wij om hier handmatig te werk te gaan. Dit doe je met behulp van Composite Cleaning Pencils, een staalwol potloodje, en een loep op een standaard (of een loepbril) is dit tijdrovende klusje uitstekend uit te voeren. Met behulp van het loepje op een standaard heb je de handen vrij om met de Composite Cleaning Pencils met uiterste precisie te werk te gaan. Begin met de zwarte composiet potloodje bij het grovere tot kleinere werk, gebruik bij de details het witte potlood om te reinigen. De finishing touch doe je met een staalwol potloodje van Le Crayon a André. Ben je tevreden met het resultaat dan kan je het object daarna afdekken met Paraloid B72 of Microkristallijne wax.

Zilver 

Bij lichte tot gemiddelde oxidatie: Leg de munt of het voorwerp in een badje van 50% gedemineraliseerd water en 50% ascorbinezuur. Van een paar uur tot enkele dagen. Regelmatig omkeren. Wil je het patina niet verwijderen dan kun je ook een papje maken van krijt of van krijt met spiritus en voorzichtig met een wattenstaafje de munt of voorwerp poetsen.

Bij zware oxidatie: Chemische Elektrolyse methode. Doe dit altijd en alleen in een goed geventileerde ruimte, bij voorkeur gewoon buiten.
Ga niet met je neus boven het proces staan, door de uit te voeren handeling komt er een chemische reactie vrij (waterstofsulfide/silfide) dit is een giftig gas en slecht voor je gezondheid.

Leg in een hardkunststof- of glazen bakje een velletje aluminiumfolie met de doffe kant naar boven. Let op het bakje moet tegen kokendheet water kunnen, en niet wegsmelten. Leg de munt in het midden van de folie en doe er een schep soda op. De munt moet het folie raken. Giet er dan heet of kokend water op, niet bovenop de munt maar ernaast want deze kan door de temperatuur van schrik uit elkaar knappen!

Wacht tot het stopt met bruisen en giet dan het water weg in de gootsteen. Doe dit voorzichtig want als je morst geeft dit witte vlekken op hout, steen, marmer en dergelijke. Kijk of de munt schoon is of herhaal het proces.  Zit er nog zwarte aanslag op?  Dit is meestal eenvoudig te verwijderen met een zacht borsteltje of wrijf de munt eventueel op met krijt of zuiveringszout. Of maak een mapje van krijt met een beetje water en wrijf het op.  Ook hier geldt uiterste voorzichtigheid geboden, een dunne munt kan gemakkelijk tussen de vingers kapotbreken. Als het resultaat naar tevredenheid is dan kun je het voorwerp verzegelen met paraloid B72 of microkristallijne wax. Dit proces heb ik toegepast bij de vondst van een unieke zilveren Romeinse munt c.a. 43 voor Christus. Lees het hele verhaal hier. 

Goud

Goud heeft de eigenschap vrijwel niet aan te koeken en er vormt ook geen corrosie. Een gouden voorwerp, zoals een munt zal nooit voor 100% uit goud bestaan. Veel gouden voorwerpen bevattend een legering van goud met zilver. 

Meestal volstaat het afspoelen van een goude voorwerp, eventueel met een beetje zeep, om het voorwerp schoon te krijgen. Indien het gouden voorwerp een hoog zilvergehalte bevat kan het nodig zijn deze in een badje te plaatsen met 60% gedemineraliseerd water en 40% ascorbinezuur. Let op: voorzichtigheid geboden, dunne gouden voorwerpen kunnen breken dus ga voorzichtig te werk tijdens het reinigen. 

Ijzer 

Ontroesten kan gedaan worden doormiddel van een ontzoutingsproces. Bij ontroesten is het wel van belang dat er voldoende kern aanwezig is op het voorwerp en dat het voorwerp stevig genoeg is. De eventuele kwaliteit van ijzer kan met een lichte magneet worden vastgesteld.

Is er geen tot zeer weinig magnetisme dan kan het alleen licht geborsteld worden en daarna impregneren met Paraloid, er is voorzichtigheid geboden. Heeft het ijzer een goede kern, en wil je het ijzer een professionele behandeling geven? Ga dan het voorwerp ontzouten gedurende een bepaalde periode, totdat je tevreden bent. Ben je tevreden met het resultaat dan kan je het object insmeren met metal De-Corroder voor enkele minuten en dan afspoelen en zo snel mogelijk drogen. Het drogen kan je versnellen met bijvoorbeeld een föhn. Eenmaal droog kan je het object conserveren door het licht borstelen en een afdekkende laag van Paraloid B72 of Microkristallijne wax aanbrengen.
 

Hoe werkt het ontroesten en ontzouten van ijzer? 

Het is belangrijk om deze procedure in de buitenlucht uit te voeren. Draag handschoenen, beschermende kleding en een veiligheidsbril. 

Ontroesten 

Maak de benodigde hoeveelheid ontweringswater zoals eerder in dit artikel beschreven. Doe het voorwerp erin en dompel het volledig onder. 
Na een half uur tot een uur haal je het voorwerp eruit. Vervolgens borstel je het schoon met een zachte borstel. Dit proces herhaal je tot het gewenste resultaat is bereikt. Afhankelijk van de roest kan het proces meerdere dagen duren. 

Als de oplossing geel wordt dan is het verzadigd met roest en dient het ververst te worden. Doe je dit niet dan kunnen er gele plekken op het voorwerp ontstaan. 

Is het gewenste resultaat bereikt dan het voorwerp goed afspoelen. Daarna dien je het voorwerp een aantal uren in een oplossing met natriumbicarbonaat (zuiveringszout) te zetten. Ook het object enkele dag in gedemineraliseerd water zetten is een mogelijkheid. Hiermee ontzout je het voorwerp. Na het neutraliseren het voorwerp drogen. Dit kan bijvoorbeeld versneld worden met een fohn. 

Ontzouten met behulp van ontweringswater

Ontweringswater is een oplossing van 10% oxaalzuur in gedemineraliseerd water. Oftewel, neem maximaal 100 gram oxaalzuur per liter gedemineraliseerd water. Er kan maximaal 100 gram oplossen in 1 liter water op kamertemperatuur. Gebruik daarbij warm gedemineraliseerd water om het oplossen van de oxaalzuur kristallen te versnellen. 

Het is mogelijk dat er een neerslag vormt van het oxaalzuur in het ontweringswater. Dit is geen enkel probleem voor de werking. Gebruik liever geen kraanwater vanwege het aanwezige chloride. Wanneer je geen gedemineraliseerd water hebt is het advies regenwater te gebruiken. Dit is geschikt voor het ontroesten en conserveren van ijzeren bodemvondsten zoals helmen, vuurwapens, bijlen, messen, dolken en zwaarden. 

Samenvattend: oxaalzuur verwijderd op een veilige wijze roest van het object en is niet agressief voor andere zaken zoals leder en hout. Het is aan te raden om het ontroesten en ontzouten eerst uit te proberen op bijvoorbeeld een hoefijzer. Bij kanonskogels en vuurwapens is het uitermate belangrijk om te weten dat er geen munitie, delen van munitie of kruit aanwezig is. 

Het ontweringswater kan je neutraliseren met natriumcarbonaat (soda) of natriumbicarbonaat (zuiveringszout). Vervolgens kan je het veilig door de gootsteen of put spoelen. Wanneer je het ijzer wilt conserveren smeer je het voorwerp in met Micro Kristalijne wax of Paraloid B72 10%.